Manet: the French connection

Binnenkort, op 28 oktober, is het 150 jaar geleden dat de beroemde franse schilder Eduard Manet (1832-1883) en de Zaltbommelse Suzanne Leenhoff (1829-1906) elkaar het 'ja-woord' gaven voor de ambtenaar van de Burgerlijke Stand van Zaltbommel. Later die dag volgde de kerkelijke inzegening van het huwelijk in de Sint Maartenskerk van het stadje. Dit opmerkelijke huwelijk is in Zaltbommel algemeen bekend, maar buiten de stadsmuren nog allerminst. Suzanne was de oudste dochter van de Zaltbommelse beiaardier, muziekleraar en organist Carolus Antonius Leenhoff (1807-1878) en Martina Adriana Johanna Ilcken (1807-1876). Artistiek talent zat in de familie. Suzanne bleek een begenadigd pianiste en haar jongere broer Ferdinand (1841-1914) werd later een veel geprezen beeldhouwer in Frankrijk en Nederland.

Burgerlijke Stand Zaltbommel, 1861-1870, huwelijksakte 28-10-1863, nr.21

Archief Hervormde gemeente Zaltbommel, inv.nr.56 huwelijksregister 1863, p.69

Romantisch klokkenspel
Suzanne vertrok waarschijnlijk in 1847 met enkele broers en zusters en haar moeder naar Parijs, waar haar oma toen al verbleef. Waarom Suzanne en de andere telgen Leenhoff naar Parijs vertrokken is onbekend. In ieder geval leerde ze daar de familie Manet kennen, die vlak bij haar oma woonde, toen zij aan broers van Edouard pianoles gaf. Omstreeks 1849 kreeg Suzanne waarschijnlijk een verhouding met Eduard.
Bommelaar A. van Anrooy heeft in het charmante boekje 'Impromtu' opgetekend dat Suzanne naar Parijs was gegaan door een opmerkelijke ontmoeting met de beroemde pianist Fransz Liszt (1811-1886). Liszt heeft in 1842 over de rivier de Waal gereisd van Nijmegen naar Rotterdam en zou toen het mooie spel van vader Leenhoff op het klokkenspel van de Bommelse Gasthuistoren gehoord hebben. Liszt stapte van de boot en bracht vervolgens een bezoek aan de familie Leenhoff. Daar luisterde hij naar Suzanne die piano speelde. Liszt zou toen geadviseerd hebben dat ze eens in Parijs verder moest studeren. Van een taalbarrière tussen Liszt en de familie Leenhoff was bij deze veronderstelde ontmoeting blijkbaar geen sprake. Een bewijs van het bezoek aan Zaltbommel is tot op heden echter nooit gevonden. Ik vind het ook twijfelachtig dat de 'puber' Suzanne het advies zo in gedachten hield dat ze daarom vijf jaar later naar Parijs vertrok. Bij familieleden van de moeder van Suzanne (Haaxman) was dit verhaal ook helemaal niet bekend. Bovendien trok niet alleen zij, maar bijna de gehele familie naar Parijs wat toch wel opmerkelijk is.

In 1852 beviel Suzanne van een zoon, Leon Koëlla. De vader is onbekend. Leon werd later in de kring van Manet voorgesteld als het jongere broertje van Suzanne. Edouard Manet huwde Suzanne na het overlijden van zijn vader. Er zijn theorieën dat Leon een kind zou zijn van de vader van Edouard. Leon is door Edouard Manet in ieder geval nooit erkend.

Artistiek
Hoe dan ook, in Parijs komt de familie Leenhoff in artistieke kringen terecht. Twee zussen van Suzanne trouwen ook met franse schilders. Suzanne Mathilde huwde Jospeh Mezzara (1820-1901), een leerling van Arij Scheffer (1795-1858). Een zoon uit dit huwelijk, Charles, kwam in 1882 voor enige tijd naar Zaltbommel. Net als zijn vader was hij schilder. Het museum Stadskasteel Zaltbommel bezit werken van zowel vader als zoon Mezzara. Zus Martina Leenhoff trad in het huwelijk met de schilder Jules Louis Joseph Vibert (1815-1879). Suzanne Leenhoff (madame Manet) en ook haar zoon Leon Koëlla zijn geregeld geportretteerd op schilderijen van Manet. Ook de zwagers van Manet vinden we in zijn schilderijen. Zo is Ferdinand te zien op één van de beroemste werken van Manet 'Le déjeuner sur l'herbe' uit 1863.

Voor het Streekarchief Bommelerwaard is de huwelijksakte van Manet een topstuk. Een onverwacht topstuk is een authentiek afschrift van zijn geboorteakte. Het afschrift moest voor de ambtenaar van de Burgerlijke Stand overgelegd worden en is nu onderdeel van de serie 'huwelijksbijlagen'. In Parijs is de originele akte verloren gegaan tijdens de roerige periode van de Commune (1871). De huwelijksakte en alle bijbehorende huwelijksbijlagen zijn ter inzage op onze website.

Sil van Doornmalen,
adjunct-streekarchivaris.

* Voor de werken van Joseph en Charles Mezzara in de collectie van het Stadskasteel Zaltbommel zie de website: Collectie Gelderland

Oorlogsgravenstichting

Mei is de maand van het herdenken en gedenken van de Tweede Wereldoorlog en haar slachtoffers. Ook in Zaltbommel vond dit jaar een dodenherdenking plaats op 4 mei. Zaltbommel heeft een speciale band met deze herdenking. De zorg voor de graven van Nederlandse oologslachtoffers, burgers en militairen, is een taak van Oorlogsgravenstichting. De oorlogsgravenstichting is opgericht door de Zaltbommelaar Anton van Anrooy (1895-1946).

Oorlogsgraven
Anton van Anrooy was een zoon van Abraham Gijsbert van Anrooy en Marie Ernestine Mathilde van der Elst. Vader was wijnhandelaar en directeur van de plaatselijke was- en strijkrinrichting. Anton vond zijn roeping net als verschillende andere familieleden in de gezondheidszorg en werd arts. Hij werd uiteindelijk bedrijfsarts bij Philips. Na de oorlog was hij hoofd van de dienst voor Identificatie en Berging van het Ministerie van Oorlog. In die hoedanigheid kwam hij dagelijks in aanraking met oorlogsslachtoffers. Naar Engels voorbeeld (Imperial War Graves Commission) nam hij in 1946 het initiatief voor een Nederlandse organisatie die zich wereldwijd inzette voor de Nederlandse oorlogsgraven. Hij wist daarbij de steun te verwerven van de overheid. Uiteindelijk werd op 13 september 1946 de oorlogsgravenstichting opgericht.

A. van Anrooy (foto website OGS)

Anton van Anrooy kwam kort daarop bij een verkeersongeluk om het leven. Hij is begraven op de algemene begraafplaats op de Bosschepoort in Zaltbommel. Zijn werk werd op verzoek van de stichting voortgezet door zijn vrouw Hermine Gerarda van Anrooy-de Kempenaer (1903-1997). Zij had haar sporen al verdiend in allerlei besturen van vrouwenorganisaties en het Rode Kruis. Mevrouw Van Anrooy-de Kempenaer bleef 25 jaar president van de stichting.

Impromptu
Anton van Anrooy is in Zaltbommel om nog een andere reden een bekende naam. Hij is de auteur van het boekje Impromptu (1939). Hierin verteld hij het verhaal dat hij gehoord zou hebben van zijn grootvader, over het onverwachte bezoek van de beroemde pianist Frans Liszt aan Zaltbommel. Liszt zou tijdens een reis van vanaf een boot op de Waal gelokt zijn door de mooie klanken van het carillon, dat bespeelt werd door Carolus Leenhoff. Thuis in Zaltbommel bij Leenhoff hoorde Liszt de dochter van Carolus pianospelen en zou geadviseerd hebben haar in Parijs te laten studeren. Daar ontmoette dochter Suzanne de bekende schilder Eduard Manet met wie zij in 1863 in Zaltbommel trouwde (zie deze huwelijksakte op de website van het Streekarchief Bommelerwaard). Behalve het huwelijk tussen Suzanne en Eduard is er van dit verhaal (helaas) niets zeker. De Stichting Frans Liszt Kring in Nederland acht het bezoek aan Zaltbommel echter als bewezen en heeft zelfs een herdekingsplaquette laten aanbrengen in Zaltbommel.

Sil van Doornmalen, adjunct-streekarchivaris