IJs niet altijd een pretje

Enkele dagen stevige vorst en het 'E' woord zoemt rond. De elfstedentocht is een mooie schaatswedstrijd en (vooral sinds 1985) ook een nationaalfeest, maar een tandje minder in de media en iets meer realiteitszin mag wel...

In vroeger tijden was strenge vorst niet meteen een reden tot vreugde. Opwinding misschien wel, in minder positieve zin dan. In de voorbije eeuwen vroren bij strenge vorst de rivieren dicht en ontstonden ijsdammen door kruiend ijs. Door het ijs nam de druk op de dijken toe met een groeiende dreiging voor dijkdoorbraken en watersnood.

Enkele unieke foto's uit 1860-1861 in de collectie van het Streekarchief Bommelerwaard illustreren dit treffend. In december 1860 was het weer eens zover. Binnen enkele dagen vroor de Waal rond Kerstmis dicht en begon het ijs te kruien. Notaris Hendrik Jan van der Dussen (1777-1864) legde dit in stereo vast op een glasplaat. Onderstaande foto toont één helft van het stereobeeld van de rivier ter hoogte van Zaltbommel met zicht op Tuil aan de overzijde.

Door een ijsdam nabij Loevestein bezweek een week later de dijk bij het dorpje Brakel en stroomde het Waalwater de Bommelerwaard in. Ook op andere plaatsen begaven vervolgens de dijken het. Een deel van de binnenstad van Zaltbommel wist net de voeten droog te houden, voor de rest stroomde de gehele streek onder. Dat het toen erg koud was en stevig vroor blijkt ook uit een andere bijzondere foto. Het is waarschijnlijk een opname van huizen in de Voorstraat in Ammerzoden met besneeuwde daken, waarop duidelijk een ijsrand te zien is aan de huizen die aangeeft hoe hoog het water heeft gestaan. De foto is mogelijk gemaakt door de plaatselijke kasteelheer Arthur baron de Woelmont.

Sil van Doornmalen,
adjunct-streekarchivaris.

Hoogwater: koninklijke belangstelling

Vorige week was het spannend in het Noorden van ons land. Hoogwater zorgde voor overlast en de dreiging van dijkdoorbraken. Gelukkig hielden de Groningers hun voeten droog. In de Bommelerwaard kan men er over meepraten. In 1995 was er in de streek een grote dreiging bij hoogwater en werden de inwoners uit voorzorg geëvacueerd.

De Bommelerwaard hield toen ook gelukkig de voeten droog. Dat was in de eeuwen daarvoor wel anders. Nog in de negentiende eeuw kwamen dijkdoorbraken als gevolg van hoogwater en ijsdammen in de rivieren geregeld voor. Het koningshuis kwam dan poolshoogte nemen en betuigde zijn medeleven. Vorige week schonk mevrouw Van Cappellen uit Amersfoort een interessante prent aan het Streekarchief Bommelerwaard die te maken heeft met een dergelijke watersnoodsramp.

In 1855 kwam koning Willem III naar de Bommelerwaard, toen de Waaldijk nabij het dorpje Brakel het weer eens had begeven. Jaren later werd die gebeurtenis verbeeld in het Nederlandsch panopticum, een wassenbeeldenmuseum in de Amstelstraat in Amsterdam. (Het panopticum was in 1881 opgericht naar voorbeeld van Madame Tussaud in Londen.) De Amsterdamse krant Nieuwsblad voor Nederland bracht, waarschijnlijk in 1888, een prent uit van de beeldengroep onder de ronkende titel 'Vorst en Volk'. Mevrouw Van Cappellen schonk een exemplaar van deze ingekleurde prent, premie plaat genoemd.

Op de prent wordt de koning geflankeerd door (links) de graaf Van Limburg Stirum, luitenant-generaal Dumonceau, baron Snouckaert van Schauburg en (rechts) luitenant 1e klas jonkheer De Casembroot en kapitein Mansfeldt. Rechts op de voorgrond staat nog jonkheer Berkcmans de Weert uit het gevolg van de koning. De getroffen inwoners zijn uiteraard anoniem. De prent is gedrukt bij Tresling & Co. te Amsterdam.

In onze beeldbank vindt u nog meer prenten en kaarten die zijn uitgegeven en gemaakt naar aanleiding van watersnoodrampen.

Sil van Doornmalen
adjunct-streekarchivaris